Joods Maastricht

Waarom is me niet geheel duidelijk, maar vaker dan ooit ontvang ik via mijn e-mail complimentjes over mijn dagboek. Nou dragen zomaar complimentjes weinig bij aan het welzijn van onze samenleving en voor mij persoonlijk hebben die complimenten ook weinig waarde, behalve dan natuurlijk dat het gevoelens van hoogmoed stimuleert (en dat is niet goed!). Anderzijds is het leuk om een complimentje te krijgen en stimuleert dat om verder te gaan en, en dat is voor mij wel erg belangrijk: ik merk dat sommigen een les uit mijn dagboek halen.  Of beter geformuleerd: via mijn dagboeken ben ik anderen tot steun. En dat is de facto mijn hoofdreden om te continueren met het dagboek!

Ik breng een paar quotes:

 

Grote dank voor deze column. Zeer herkenbaar voor mij als 2e generatie. Ik schrik iedere keer weer hoe het antisemitisme bijna geruisloos toeneemt en zelfs nu stilletjes de Tweede Kamer is binnengedrongen (Forum voor Democratie). Beangstigend. Ik troost me met de gedachte dat we altijd hebben weten te overleven.  Inquisitie, pogroms, kampen, moorden... we zijn er nog altijd. En -G’d zij dank- we blijven altijd, we zijn niet te verslaan ondanks de ontelbare slachtoffers die ‘onderweg’ vallen.

Geregeld lees ik uw “brieven in corona tijd.” En meerdere keren ontroert en raakt het me, of tovert het een glimlach bij wat u schrijft. Zo ook van vandaag. Het onzekere van de corona ontwikkeling. Maar meer nog richtte mijn blik zich op toenemende haat, het antisemitisme. En ook merk ik hoe u zich, al schrijvend, omhoog werkt, boven dat negatieve uit. Zoals u schreef: Matzes trotseren de eeuwen. Matzes brood van het geloof. Matzes zijn in verhouding tot een heerlijk vruchtengebakje smakeloos. Maar het heerlijke gebakje is aan bederf onderhevig, terwijl de Matzes onbeperkt houdbaar zijn. Ondanks alles overleven we. Ik voelde het helemaal toen ik uw dagboek las. Ik reken mijzelf tot de minder gelovige Joden, liberaal, maar ik besefte dat de orthodoxe Matzes en alles dat daaraan gekoppeld zit aan Joodse Traditie, ons de eeuwen laat trotseren, ondanks alles.

Gisteren was ik de chauffeur en persoonlijk begeleider van mijn leraar, vriend en collega rabbijn Ies Vorst. We gingen naar Kamp Westerbork. Zesenzeventig jaar geleden werd Westerbork bevrijd. En rabbijn Vorst was een van de sprekers, een van de overlevenden. De NOS had hieraan een uitzending van een uur gewijd. Een indrukwekkende uitzending, ieder detail was doorgenomen en had een plaats. Wat mij vooral trof was (wederom!) de zorgvuldigheid waarmee de sprekers, allen overlevenden, werden omgeven. Voor allen was een persoonlijke begeleider, koffie, thee en een lunch, speciaal voor de Joodse deelnemers zelfs een koosjere maaltijd laten overkomen. Als ik terugdenk schieten de tranen mij in de ogen van dankbaarheid en ontroering. Alle zes sprekers waren indrukwekkend. Maar geen van hen hield eigenlijk een toespraak, geen van hen was voor mijn gevoel een spreker. Het waren stuk voor stuk ‘getuigenissen’ vol emotie, pijn en verdriet. Waarom rabbijn Vorst bereid was de moeizame reis naar Westerbork te maken? Opdat het niet vergeten zal worden! En ook een eerbetoon aan zijn moeder die ergens langs de spoorlijn op een onbekende plaats in een massagraf haar laatste rustplaats heeft gevonden. Twee weken heeft rabbijn Vorst als kind aan het eind van de oorlog rondgedoold in een beestenwagon door Duitsland op weg van concentratiekamp Bergen-Belsen naar een gaskamer om vernietigd te worden, de Endlösung. Op de harde grond van de wagon geslapen, wakker wordend tussen ontzielde lichamen. Het getuigt van grote moed om dat verhaal te vertellen ‘opdat het niet vergeten zal worden’ en ‘om herhaling te voorkomen’. De begeleider van rabbijn Vorst, de medewerker van Westerbork, vertelde ons dat Kamp Westerbork toentertijd beschikte over het grootste en beste ziekenhuis van Nederland! Hoe dat kon? Omdat onder de gevangenen vele Joodse artsen waren. De gezondheidszorg stond dus op hoog niveau. De medische zorg was geweldig! En als je dus genezen was van je ziekte, was je rijp voor transport, geschikt voor de gaskamer.

Helaas is Westerbork meer en meer uit het Nederlands besef aan het verdwijnen. Hoeveel van de huidige jeugd weet nog wat Westerbork was? En dus is het geweldig en van essentieel belang dat Westerbork, Vught, Kamp Amersfoort en ook de talrijke zogenaamde ‘werkkampen’ hun dubieuze verleden blijven vertellen. Want het waren in deze Nederlandse Kampen niet alleen de moffen die het kwaad hebben aangericht.  En misschien dat onze Overheid zich iets minder zorgen moet maken over alles wat te maken heeft met doorgeslagen gender neutraliteit en iets meer met het voorkomen van antisemitisme dat weer bijna helemaal Salonfähig is, alleen verstoppen we het nog onder de sluier van antizionisme.

Gedurende coronatijd houdt Opperrabbijn Jacobs een dagboek bij voor het Joods Cultureel
Kwartier. NIW publiceert deze bijzondere stukken dagelijks ophttps://niw.nl/category/dagboek/

Het zijn onzekere tijden. Mensen voelen zich eenzaam, weten niet wat de toekomst gaat brengen. En als er dan onverwachte stoorzenders doorheen gaan fietsen, maakt dat nog onzekerder en doet een nog groter beroep op het incasseringsvermogen. Even een voorbeeld. Elsje, waarover ik enige tijd geleden heb geschreven, is nog steeds niet in Israël. Ze had alles klaar staan, alleen gingen toen dus de grenzen met Israël op slot en dan is het lastig, om het even eufemistisch uit te drukken, om aliya te maken. Uiteindelijk was bijna alles rond, kon ze haar visum komen ophalen en toen, ter plekke in  het Israëlische Consulaat, was er een computerstoring en kon het visum niet worden vervaardigd. Het zou dus worden verzonden per post of bode. En ja hoor, na enige dagen kwam het aan. Alleen een klein foutje: als voornaam stond niet op het loeibelangrijke document “Els”, maar “Elst” met een toegevoegde “t”. Best begrijpelijk want Elst is de geboorteplaats van Els, maar op een visum, een spellingsfout, gaat zondermeer problemen opleveren. En dus krijg ik een paniek-WhatsApp en bied meteen mijn hulp aan. Of ik inderdaad had kunnen helpen, wist ik op dat moment nog niet, maar aanbieden, zo dacht ik, kan geen kwaad. Uiteindelijk is het met een sisser afgelopen en zal Elst met spoed in Els worden gewijzigd. Ik moest even terugdenken aan Israël 1972. Pas getrouwd en pas aangekomen in het Heilige land waar ik mijn rabbinale studie heb afgerond, had ik ook een probleem met mijn papieren. Mijn Joodse naam en mijn roepnaam is Binyomin. Maar in mijn paspoort staat een Nederlandse naam. Reden: het was toentertijd niet toegestaan om zomaar een naam aan je kind te geven. De te geven naam moest op een of andere lijst van de burgerlijke stand voorkomen. En dus zie je dat bijna alle Joodse Nederlanders naast hun Joodse naam een Nederlandse paspoort-naam hebben. Afhankelijk van de religiositeit hanteren ze dan de Nederlandse of de Joodse naam, maar dit even terzijde. Ik woonde dus in Israël en studeerde aan een Talmoed Hogeschool. Omdat wij in een zeer afgelegen stadje woonden waar de ontwikkeling van de moderne samenleving nog nauwelijks was binnengedrongen en de populatie over een groot aantal analfabeten beschikte, kregen wij van overheidswege een salaris omdat wij geacht werden om onder de bevolking sociaal-pastorale zorg te bieden. Mijn betaalcheck kwam binnen op mijn Joodse naam, maar bij de bank, waar ik het geld maandelijks moest ophalen, moest ik mijn identiteitskaart tonen en op die identiteitskaart stond mijn Nederlandse paspoort-naam. Dat leek dus lastig. Maar de oplossing was heel simpel: met een gummetje heb ik de naam op mijn ID uitgewist en met een ballpoint de naam ingevuld die op de check stond vermeld. Dat waren nog eens tijden. Voor de analfabeten stond er trouwens bij de balie een stempelkussen zodat de ongeletterden hun geld konden verkrijgen met een vingerafdruk in plaats van een handtekening. Nu kan ik er om lachen, maar het werd me toen wel even duister voor de ogen. Hoe gaan we later terugkijken naar dit coronajaar? Zullen we achteraf bezien over een heleboel kwesties die we nu als een kwestie ervaren kunnen lachen? Maar we leven niet in de toekomst, we leven nu en ik bemerk dat voor velen de onzekerheid steeds moeizamer wordt, ook natuurlijk voor mezelf. Hoe gaat Poerim er dit jaar uitzien en wat met Pesach?

Maar ondertussen ben ik druk bezig steeds weer afspraken te verplaatsen, want niet alleen verdwijnen de lezingen, waarvan de meesten een jaar geleden al waren vastgelegd, ook de inmiddels vervangende livestream lezingen moeten weer verplaatst worden vanwege de avondklok. Het komt het blijde gemoed allemaal niet ten goede. En zo worstelen we allemaal met nieuwe dagelijkse problemen die inmiddels al niet zo nieuw meer zijn. Hoorde ik aan het begin nog hoe geweldig dat we nu allemaal vanuit huis kunnen werken. Wat goed voor het milieu dat we minder rijden. Wat fijn dat de schoolkinderen vakantie hebben. Een jongere collega heeft mij gevraagd om tijdelijk een volwassenencursus van hem over te nemen. Een heel leuk gezelschap. Maar die overname gaat per zoom. Het bespaart allen de reistijd, maar het gezamenlijk drinken van het kopje koffie, elkaar de hand schudden, samen de deur uitgaan, samen binnenkomen, voor sommigen samen aan komen rijden, met mijn nieuwe leerlingen echt helemaal kennismaken…het ontbreekt allemaal. We zien alleen elkaars gezichten terwijl een mens meer is dan alleen een hoofd. Meer en meer word ik geconfronteerd met medemensen die proberen zoveel mogelijk om het hoofd boven water te houden, overeind te blijven, niet te verdrinken in gevoelens van depressiviteit, eenzaamheid. Donderdag de vastendag van Esther, donderdagavond de megilla, de rol van Esther, en vrijdag Poerim. Laten we er ondanks alles toch een vrolijke Poerim van maken. De eerste Poerim kwam na een periode die veel moeizamer, bedreigender en gevaarlijker was dan de huidige coronatijd. En toch was het eind een grandioze overwinning vol echte Simcha.

Gedurende coronatijd houdt Opperrabbijn Jacobs een dagboek bij voor het Joods Cultureel
Kwartier. NIW publiceert deze bijzondere stukken dagelijks ophttps://niw.nl/category/dagboek/

Even was ik vandaag al het gezeur om me heen vergeten. Het was alsof de dreiging van het huidige antisemitisme niet bestond. Ik hoor u al denken dat het verstandig van me was om ‘even er tussenuit’ te gaan. Een dagje strand of gewoon in onze eigen prachtige en door Blouma ontworpen en onderhouden tuin. Maar het lag anders. Op 6 en 7 juni 1943 vond Het Kindertransport plaats.  Lees mijn toespraak, kijk bij Omroep Brabant en probeer even uit respect aan die 1269 kinderen te denken. Anoniem als ze zijn, moederziel alleen vermoord. Het zijn en blijven onze kinderen. En als u niet meedoet omdat het te gruwelijk is: het blijven zeker mijn kinderen!

“Meer dan één duizend en achthonderd onschuldige, weerloze kinderen werden vanaf hier ‘op transport gesteld’, zoals we dat zo steriel en gevoelloos zeggen.

Eén duizend tweehonderd en negenenzestig vertrokken met Het Kindertransport op 6 en 7 juni 1943.  In Durchganslager Westerbork, werden enkelen uit de trein gehaald. De overige prille leventjes werden enkele dagen later in Sobibor op beestachtige wijze bruut verscheurd. Aangekomen in Sobibor werden zij uit de goederenwagons gedreven en werden via de Himmelstrasse, zoals het nazi-tuig deze straat schertsend noemde, de gaskamers ingeslagen. Wisten ze wat hen te wachten stond? Wanneer beseften ze dat de douchen geen douchen waren? Hoe lang hebben ze geleden voor ze waren afgemaakt? Genoten de SS-ers, die meekeken via een paar dakraampjes, van het prachtige sadistische schouwspel?

Op het Kindermonument, hier achter mij, staan de namen van de één duizend, tweehonderd en negenenzestig kinderen van het Kindertransport.

Slechts letters zonder gezicht. Van enkelen bestaat een foto, maar de meesten zijn door de industriële moordmachine gereduceerd tot een naam, zonder gezicht.

Waarom staan we hier? Om te voorkomen dat? Is dit monument een educatief project?

Vandaag zijn we hier uitsluitend om te herdenken, niet om te leren, niet om te waarschuwen, zelfs niet om te voorkomen.

Toen ik in 1999 het monument mocht onthullen zag ik na afloop uit het publiek mensen naar voren komen. Ze zochten op het monument, vonden en legden vol tederheid en liefde huilend hun hand op de naam van hun zusje, hun broertje, hun kind of hun kleinkind. Maar op de naam van de meeste kinderen werd geen hand gelegd, want van die kinderen waren de broertjes, de zusjes, de neefjes en de nichtjes, de papa’s en de mama’s ook vermoord. Schrijnend!

Eén duizend, tweehonderd en negenenzestig namen. Eenzame namen, letters zonder gezicht, zonder familie, alsof ze nooit bestonden. Via de schoorstenen van de crematoria van Sobibor verdwenen ze in het duistere gat van de vergetelheid. Anoniem, volledig onbekend, niemand die meer aan ze kan denken. Slechts letters, een paar verdwaalde foto’s, alsof ze nooit waren geboren, maar wel vergast.

Laten we onze ogen sluiten en in volstrekte stilte aan onze kinderen van het Kindertransport denken, die zo kort op deze aarde verbleven, zo wreed werden weggerukt, en van wie niets, maar dan ook niets, meer is gebleven.

Geen graf, geen as, alleen een naam. Nietszeggend, omdat niemand meer weet wie achter die naam heeft geleefd en geleden.

“Moge hun zieltjes gebonden worden in de bundel van het Eeuwige leven”.

https://www.nmkampvught.nl/herdenking-kindertransporten/  

Gedurende coronatijd houdt Opperrabbijn Jacobs een dagboek bij voor het Joods Cultureel
Kwartier. NIW publiceert deze bijzondere stukken dagelijks ophttps://niw.nl/category/dagboek/

Het is een onstuimige tijd in de wereld. Corona slaat wild om zich heen. Natuurlijk hoop ik dat vandaag nog alles zal luwen en morgen de wereld weer helemaal normaal kan functioneren. Maar ik ben bang dat dat te optimistisch is gedacht en we nog geduld moeten betrachten. Maar niet alleen corona is een gevaarlijk virus, er is ook een onderliggende kwaal genaamd antisemitisme. Dat virus is ook voortdurend aan het muteren en baart mij meer zorgen dan corona omdat ik, wat dat virus betreft, geen licht zie aan het eind van de tunnel.

Op Pesach gedenken wij de Uittocht uit Egypte, de verlossing uit slavernij en ballingschap. Wij gedenken de verlossing van vernedering en van voortdurende angst, ongeacht wie of wat de veroorzaker van die angst is. In iedere generatie worden we geacht de geschiedenis van de Uittocht uit Egypte opnieuw te beleven in de geestelijke zin van het woord.

Dit jaar is die geestelijke beleving bijna fysiek. Corona beheerst ons leven. En dan dus ook nog die onderliggende kwaal.  Maar ben ik nu aan het doemdenken?  Waar is mijn geloof en vertrouwen? Is dit de opbeurende boodschap die een opperrabbijn met de gemeenschap moet delen?

Er bestaat een wijze Joodse uitspraak die zegt: tracht gut, wet zajn gut! Als je goed denkt, zal het goed gaan.Klinkt mooi, denk ik dan een beetje depressief en ongelovig. Is dit zo? Klopt dit?

Als je goed denkt, zal het goed gaan. Een diepe verklaring van deze gedachte luidt, dat als een mens op de juiste wijze denkt, dan beseft hij dat in feite alles goed is. Ook dat wat wij mensen als negatief ervaren. De Eeuwige is goed! Alleen wij ervaren dat niet altijd zo. Iedere beproeving heeft zijn waardevolle betekenis, maar helaas is die waardevolle betekenis vaak volledig onzichtbaar en eigenlijk onacceptabel.

Een depressieve man komt bij de psychiater: “Wat moet ik doen, dokter, ik zie alles zwart?” De psychiater antwoordt hem: “Ga eens een avond naar het theater om te kijken naar Pierrot, de beroemde Franse clown. Gewoon even weg van alles en lekker lachen!” “Dokter”, antwoordt de patiënt, “Ik ben Pierrot!”

Ik voel me soms net Pierrot. Ik moet uitstralen, overeind blijven, anderen inspireren. Maar moet ik niet ook eerlijk en realistisch zijn en waarschuwen? Ja, onze voorouders werden bevrijd uit slavernij, maar tot die bevrijding er was.  Maar hoe stellen we ons nu op? Gaan we bij de pakken (matzes) neerzitten? En wat na corona?  En hoe zal dit jaar lesjana haba’a bieroesjalajim – het komende jaar in Jeruzalem klinken, speciaal bij hen die dat dit jaar moederziel alleen gaan zingen, omringd met gedachten uit voorbije jaren, met op tafel drie matzes en vanuit de Hagada de Pesach geschiedenis lezend? Maar toch. Ook als we alleen zitten weten we dat Jeroesjalajim van ons is en dat we er zeker volgend jaar kunnen zijn. Wel moeten we natuurlijk alert zijn voor die onderliggende kwaal, maar voorlopig daar maar even niet aan denken!

Ik heb het dipje weer van me afgeschreven. We gaan ook dit jaar weer de matzes eten, met blij gemoed. Matzes die ook wel genoemd worden het brood van het geloof. Geloof in de kracht van de matze, het ongerezen brood. Symbool van bescheidenheid, ongerezen. Al dat gerezen is verbranden we. Geen kruimeltje mogen we in ons bezit hebben. Letterlijk met een kaarsje zoeken we in alle hoeken, gaten en spleten. Hebben we nog ergens iets van dat gerezen gevoel, van hoogmoed in ons? Weg ermee! Verbranden en vernietigen. Neem afstand van de hoogmoed.

Met de matzes trotseren we de eeuwen. Bescheidenheid geeft de mogelijkheid om met elkaar de bevrijding te vieren. Dat is Pesach. Samen de slavernij achter ons laten en optrekken naar de Berg Sinai alwaar de Eeuwige zich aan Zijn volk zal openbaren. Als het duister is, is het licht juist veel beter zichtbaar. Tracht gut, wet zajn gut! Het is geen loze kreet, geen holle frase, maar het is Pesach.

Pesach, het bewijs dat er na slavernij bevrijding is. Na duisternis komt licht. Maar voorwaarde is wel dat we de matzes steeds laten prevaleren in ons leven. Dan zijn we namelijk bij machte om een hechte eenheid te vormen, omdat we de ander als een broeder en/of zuster ervaren en omdat we daarom samen kunnen optrekken. Weg van de negatieve slavernij, dwars door de Schelfzee, waarvan we meenden dat die ongenaakbaar was en waarvan we even dachten dat we erin zouden verdrinken.

Op weg naar de Sinai, naar Thora en Mitswot, op weg naar de uiteindelijke verlossing “voor al Uw bewoners van deze aarde”:

Het komende jaar in Jeruzalem – tracht gut, wet zajn gut!

En wat betreft mijn dagboek: vanwege Pesach leest u mij pas terug op maandag 5 april. Een koosjere Pesach en blijf gezond!

Gedurende coronatijd houdt Opperrabbijn Jacobs een dagboek bij voor het Joods Cultureel
Kwartier. NIW publiceert deze bijzondere stukken dagelijks ophttps://niw.nl/category/dagboek/